System małych grup jest jednym z najistotniejszych elementów wyróżniających skauting na tle innych organizacji młodzieżowych. Prawidłowo stosowany może przynieść spore sukcesy wychowawcze.
O co tak naprawdę chodzi w systemie małych grup? Założyciel skautingu, Lord Baden-Powell, zbierał przez lata swoje obserwacje i przemyślenia pracując z młodymi ludźmi tak, by lepiej organizowali swój czas. Stworzył i wypracował system, który przetrwał do dziś I jest esencją skautowej metody.
Na pewno ważne jest, aby drużynowi poznali i zrozumieli ideę systemu małych grup po to, by efektywnie stosowali pracę zastępami w swoich drużynach.
SKĄD WZIĄŁ SIĘ SYSTEM MAŁYCH GRUP?
W roku 1907 generał Baden-Powell ukończył tworzenie programu aktywności dla chłopców. Wielu ludzi zauważyło edukacyjne walory jego pracy. Poradnik skautingu wydanej w roku 1899 jako podręcznik patrolowania dla podoficerów. Książkę tę wykorzystywano w celu urozmaicenia zajęć uzupełniających w pracy z młodymi ludźmi.
W podsumowaniu własnych doświadczeń i zrodzonej idei, zatytułowanym Patrole chłopięce (Boy Patrols) B-P mówi o swoim przeświadczeniu, że wychowanie obywatelskie chłopców większy skutek może odnieść w małych zespołach, gdzie młodzi ludzie, na ile to możliwe, sami odpowiadają za swój rozwój.
To naprawdę śmiałe i nowatorskie podejście do wychowania, na które nie zdecydowała się żadna inna organizacja. Była to wysoce oryginalna oferta pomocy w pracy. Idea działania i pracy w małych zespołach jako podstawa do funkcjonowania organizacji nie była jednak dla B-P nowością. Stosując metodę prób i błędów rozwijał i wykorzystywał ją podczas pełnienia funkcji wojskowych. Pomysły przetestował podczas obozu chłopięcego na wyspie Brownsea, a potem wydał „Skauting dla chłopców (Scouting for Boys), zaczęły, powstawać pierwsze drużyny skautowe… i trwa to do dziś przez blisko 90 lat istnienia naszego ruchu.
Dzisiaj, tak samo jak w roku 1907, chłopcy nadal tworzą własne „gangi”, „paczki”. Jest to naturalna forma organizacji, miejsce do psot i zabaw. Wprowadzając system małych grup wykorzystujemy po prostu naturalne zdolności dzieci. Patrol i zastęp to jednostki, które są punktem wyjścia do wspólnych działań, w których chłopcy pracują razem jako równoprawni członkowie.
W takim naturalnym „gangu” zrodzi się przywódca, który wyłoni się z grupy samoistnie lub zostanie przez nią wybrany. Czasami „kierownictwo” zmienia się i nie ma w tym nic niezwykłego. W zastępie przywódca może się czasem zmienić, bo z grupy wyłoni się nowy, innym razem nowy może być wybrany przez członk6w zastępu. By odnieść maksymalną korzyść z pracy systemem małych grup, trzeba przywódcy zastępu powierzyć prawdziwą odpowiedzialność, jaką miałby w naturalnej „paczce”. Jeśli dana jest tylko część odpowiedzialności, osiągane rezultaty są r6wnież częściowe. B-P twierdził, że głównym celem systemu małych grup jest powierzenie odpowiedzialności chłopcu, gdyż jest to bardzo dobra pomoc w pracy nad własnym charakterem. Generalnie, zastępowy musi mieć naturalne predyspozycje przywódcze, o czym należy pamiętać, jeśli chce się uzyskać rezultaty w pracy systemem małych grup.
CO TO JEST SYSTEM MAŁYCH GRUP?
Tylko niewielu z piszących na temat małych grup było w stanie podać jego praktyczną definicję. Niektórzy stwierdzili, te łatwiej jest odpowiedzieć na pytanie, czym system małych grup nie jest!
My twierdzimy: system małych grup jest metodą, za pomocą której dzieci i młodzież pobudzane są do indywidualnego rozwoju fizycznego, intelektualnego, duchowego i społecznego poprzez dobrowolny udział w pracy i zabawie.
Dzieje się tak przez:
– ciepłą, pełną troski atmosferę umożliwiającą wspólną zabawę i pracę,
– budowanie przyjacielskich stosunków,
– umożliwienie każdemu podejmowania decyzji dotyczących jego samego i grupy,
– pozwolenie na naturalny wybór własnego przywódcy,
– korzystanie z elementów i zasad harcerskiej metody wychowawczej,
– życzliwą pomoc w koordynowaniu działania ze strony starszych.
DLACZEGO WŁAŚNIE ZASTĘP?
Bo młodzi ludzie:
– chcą przynależeć do jakiejś grupy,
– potrzebują poczucia bezpieczeństwa,
– potrzebują poczucia przyjaźni i akceptacji ze strony rówieśników.
Dzieci i młodzież bawiąc się i pracując w zastępach zaspokajają swoją potrzebę bycia w grupie. Formowanie zastępów bazuje na naturalnej skłonności do łączenia się rówieśników w grupy.
Funkcjonowanie w małych grupach odpowiada więc podstawowym potrzebom dzieci, takim jak:
Poczucie bycia potrzebnym
Poprzez członkostwo w zastępie harcerz zostaje wciśnięty w jego działania; jego praca będzie doceniona, a nieobecność zauważona. Jego życie łączy się z innymi; on sam troszczy się o swoich kolegów i, co równie ważne, oni troszczą się o niego. Większa grupa zwykle nie może zapewnić takich układów między dziećmi.
Poczucie bycia godnym zaufania
Poprzez angażowanie się z tygodnia na tydzień w pracę zastępu również osobisty wkład w te zajęcia – chłopiec czy dziewczynka zostają zauważeni przez swoich kolegów. Rozwija się wzajemne zaufanie, a w efekcie powierzane są coraz bardziej odpowiedzialne zadania. Dzięki temu harcerz może spełniać coraz ważniejsze role. Po pewnym czasie może znajdzie okazję, by wypróbować swoich sił jako zastępowy czy nawet przyboczny – może się to zdarzyć lub nie, zależy od predyspozycji, ale potencjalnie każdy ma możliwość zostania przywódcą małej grupy.
Wspólne uczenie się
Przez wspólne działanie harcerze uczą się – każdy zgodnie z własnymi możliwościami, we własnym tempie. Niemniej wszyscy są zdolni do przeżywania nowych spraw we współpracy, dostosowując się do innych, budując wspólnotę. Razem uczą się zasad bycia w większej społeczności – klasie, miejscowości, własnej Ojczyźnie, w świecie. Mogą dzielić się swymi radościami, rozczarowaniami, osiągnięciami i niepowodzeniami; w grupie zdobywają nowe umiejętności i uczą się wykorzystywać je w praktyce.
Zaletą systemu małych grup jest to, że wszyscy uczą się od siebie nawzajem i nie jest tu potrzebna szczególna opieka czy nadzór dorosłych.
Poczucie odrębności
Zastępy zawsze rozwijają własną tożsamość i identyfikację – mają nazwę, proporzec, obrzędowość i własne, tajemne dla innych miejsce. Potrzeba odrębności jest ważna, choć sposób manifestowania swej inności wciąż się zmienia, zależy od decyzji samych harcerzy i środowiska, w którym działają. Poprzez wyraźnie zaznaczoną odrębność zastępu harcerze zyskują świadomość, czym on jest i są dumni z przynależności do grupy, którą sami stworzyli.
Możliwość własnego wyboru
Nikt nie lubi, by mówić mu, co i jak ma zrobić i jakich dokonywać wybor6w. Jest to prawda oczywista-kierujemy się nią wybierając współpracowników, przyjaciół, podobnie rzecz się ma z dziećmi. One także wolą się spotykać z ludźmi, którzy mogą się stać ich przyjaciółmi, a nie nadzorcami; działanie staje się wtedy przyjemniejsze i łatwiejsze. Młodzi ludzie lubią być razem, harcerz bardziej angażuje się w pracę, jeśli będzie mógł działać ze swoimi przyjaciółmi, ludźmi w tym samym wieku i na tym samym poziomie rozwoju, z podobną miarą zainteresowań i zdolności. Każdy harcerz powinien mieć możliwość wyboru, do którego zastępu chce należeć. Wszystko jedno, czy będzie on młodszy czy starszy – zawsze powinien otrzymać wolność wyboru zastępu, w którym czuje się najlepiej.
Rozwijanie poczucia przyjaźni
Nauka życia w grupie poprzez wspólną zabawę i pracę jest pomocą w rozwijaniu jednostek, wspólnot, społeczności i narod6w. Żaden człowiek nie żyje na bezludnej wyspie – aby przeżyć, musimy nauczyć się wsp6fdzialania z innymi ludźmi. System małych grup ma za zadanie zachęcanie i pobudzanie młodych ludzi do zdobywania podstawowych umiejętności potrzebnych do sprawnego funkcjonowania w dorosłym życiu.
Poprzez rozwijanie przyjaźni wewnątrz zastępu każdy harcerz uczy się, jak żyć. Często nie będzie świadom, co się stało, ale to właśnie jest najważniejszą częścią jego dorastania. W ten sposób uczy się zasad życia w społeczności, a przede wszystkim stawiania sobie wymagań i określania roli, jaką powinien odgrywać, by być w pełni wartościowym członkiem swojej malej społeczności. Jest to początek – przygotowanie do sytuacji napotykanych w późniejszym życiu.
Podejmowanie decyzji
Zachęcanie każdego do samodzielnego i grupowego podejmowania decyzji i umożliwienie ich realizacji jest świetną nauką odpowiedzialności. Poszczeg6lne postanowienia oraz sposób ich podejmowania mają duże znaczenie dla atmosfery panującej w zastępie: jeśli decyzje są udziałem tylko jednej osoby (np. zastępowego, drużynowego), poczucie tożsamości z grupą maleje, w konsekwencji harcerz nie będzie wykorzystywał maksymalnie swoich możliwości. Jeśli ma on być odpowiedzialny, musi podejmować decyzje, dzięki którym będzie miał wpływ na wydarzenia, będzie identyfikował się z tym, co dzieje się w jego zastępie.
Dokonywanie wybor6w
Wybieranie własnego przywódcy, możliwość kierowania działaniem małej grupy, aktywne wspieranie zastępu w pracy automatycznie przygotowuje do pełnienia funkcji przywódczych.
Stając się ,szefem” zastępu, harcerz musi uprzednio mieć kilka możliwości spróbowania własnych sił w kierowaniu innymi.
Stwarzanie takich okazji nie zawsze przynosi sukces i satysfakcją, ale na pewno odniesie pozytywny skutek w przygotowywaniu coraz to bardziej odpowiedzialnych zadań, np. organizacji gry na obozie. Drużynowy odpowiedzialny jest za to, by każdy harcerz miał szansę oficjalnie dowodzić swoim zastępem.
Podążając tym tropem harcerz powinien wiedzieć jaką rolę ma pełnić w zastępie każdy z jego członków. Jednak często osoba mająca zdolności przywódcze nie zostaje ,,oficjalnym” zastępowym.
Jeśli zastęp nie jest zdolny do samodzielnego wybrania swojego przywódcy i jego zastępcy drogą tajnego głosowania, to jest to doskonała lekcja demokracji, okazja do porozmawiania o własnych wyborach. Jest to bardzo ważne dla młodych ludzi, by ich ,,tyczenia” były akceptowane i wprowadzane w życie.
A jeżeli ktoś raz został wybrany na funkcję zastępowego, to czy już na zawsze musi ją pełnić? W wielu przypadkach tak się dzieje, jednak nie zawsze jest to najefektywniejsza metoda…
Osiąganie jak najlepszych wyników w zdobywaniu sprawności oraz możliwości spróbowania bycia zastępowym powinny być zapewnione jak największej liczbie os6b, m.in. poprzez wybieranie przywódcy na określony czas. Ten czas służby musi być zależny od:
– decyzji podętej przez zastęp,
– zdolności i sprawdzenia się wybranego harcerza w przewodzeniu grupie.
I może trwać miesiąc, kwartał, pół roku… zależnie od tego, jak zadecydują wspólnie członkowie zastępu.
Tekst pochodzi z materiałów kursu drużynowych starszoharcerskich Centralnej Szkoły Instruktorskiej ZHP w Załęczu Wielkim (1995 rok)